Mihail Çakir
| Mihail Çakir | |
|---|---|
 | |
| Asl ismi | Mihail Çakir |
| Tavalludi |
1861-yil, 9-may |
| Vafoti |
1938-yil, 8-sentyabr Kishinyov |
| Ijod qilgan tillari | Rus tili, Gagauz tili va Rumin tili |
| Fuqaroligi | Rossiya Imperiyasi, Russian Republic, Moldavian Democratic Republic va Kingdom of Romania |
Mihail Çakir (1861-yil 9-may, Chadir Lunga — 1938-yil 8-sentyabr, Kishinyov) — Gagauz ruhoniysi va pedagogi. Rossiya imperiyasida gagauz tilida chop etilgan kitoblarni ilk bor nashr qildirgan inson hisoblanadi.
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mihail Çakir 1861-yil 9-may kuni Chadir Lunga qishlog‘ida gagauzlik papaz oilasida tug‘ilgan. Çakir Kishinyovdagi ilohiyot fakultetida tahsil olgan. Oʻqishini tugatgach, erkaklar ilohiyot maktabida dars berib kelgan. U yerda uch yil ishlagach, Kishinyov maktab kengashining raisi etib saylanadi. 1896-yilda u Moldova tilida kitob chiqarishga ruxsat soʻrab Rossiya imperiyasining Taʼlim vazirligiga murojaat qiladi. Moldova matni rus tilidagi matnga parallel ilova qilinishi sharti bilan ushbu kitobning chiqarilishiga ruxsat beriladi[1].
1901-yildan beri Çakir Moldova grammatikasi, rus tili va grammatika darslari boʻyicha bir nechta kitoblarni nashr ettiradi. Moldovaliklarni rus tilini o‘rganishga yordam beradigan darsliklarning o‘n to‘rt yil ichida uchtasi nashr qilinadi. 1904-yilda Chaqir gagauz tilida diniy adabiyotlarni nashr qilish uchun ruxsat so‘rab Pravoslav cherkovining Sinodiga murojaat qiladi. Uch yil oʻtgach, Gagauz tilidagi tarjima Eski Ahd va Matto Injilidan tanlangan parchalar bilan nashr etiladi.[2] Çakirga gagauz zamondoshlari bosma tilning havoriysi deb nom berishgan.
1918-yildan keyin, Bessarabiya Ruminiya qirolligi tarkibiga kirgach, Çakir gagauz yozuvini avvalgi kirill yozuvidan lotin yozuviga o‘tkazish tashabbusi bilan chiqadi. 1924-yilda u Bessarabiyani ruminlashtirishga qarshi kurashni muvofiqlashtirish uchun pravoslav cherkoviga qarashli „Aleksandr Nevskiy“ tashkilotiga kelib qoʻshiladi. Çakir 1933-1934-yillarda Ruminiyaning „Viata Basarabiei“ jurnalida ishlaydi. 1934-yilda u gagauz tilida „Bessarabiyalik gagauzlar tarixi“ va ikki yildan soʻng „Gagauzlarning toʻy marosimlari“ haqida kitob nashr ettiradi[3]. 1938-yilda Çakir „Gagauzcha-rumincha lugʻat“ni nashrdan chiqaradi. „Bessarabiyalik gagauzlar tarixi“ asarining bir nusxasini Atatürkga sovgʻa sifatida joʻnatadi. Oʻz navbatida Atatürk gagavuz xalqining assimilyatsiyaga uchrashining oldini olish maqsadida koʻplab turkcha kitoblar va oʻqituvchilarni Bessarabiyaga joʻnatadi[4].
Çakir 1938-yilda qisqa muddatli kasallikdan soʻng vafot etadi va Kishinyovdagi Arman koʻchasidagi Markaziy qabristonga dafn qilinadi.
Merosi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mihail Çakir professional darajada tayyorlangan manbalarning tadqiqotchisi boʻlmasa-da, uning tarix va gagauz anʼanalariga qoʻshgan hissasi buyuk. Zamonaviy gagauz olimlari qiyosiy tarixiy nuqtai nazardan olib borilgan tadqiqotlar uchun qimmatli manba sifatida oʻz ilmiy ishlarida unga murojaat qilishadi.
Çakirning adabiy va tarixiy taʼsiridan tashqari, Gagauz xalqini taʼriflashdagi yuksak oʻrni, ayniqsa, Gagauz xalqining maʼnaviy-axloqiy tomonlarini koʻrsatishda bir ramzga aylangani taʼkidlanadi[5][6]. Gagauziya Prezidenti Mixail Formuzal 2011-yilni Mihail Çakir yili deb eʼlon qilgan.
Tadqiqotlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Bucoavna, 1900
- Rusesc şi Moldovenesc cuvantelnic, 1907
- Agiutorid moldovenilor în vremea învățăturii limbii rusească, 1911
- Dicśionar găgăuzo (turko) romani, 1938
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „ПРОТОИЕРЕЙ МИХАИЛ ЧАКИР (1861-1938)“. Gagauzy. 31 ocak 2009da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7 temmuz 2013.
- ↑ „Вышел из печати первый полный перевод на гагаузский язык всех 27 книг Нового Завета (на кириллице и латинице), изданный Институтом перевода Библии“ (Rusça). Институт перевода Библии (27 mayıs 2006). 9 eylül 2007da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7 temmuz 2013.
- ↑ D'un Orient l'autre: actes des troisièmes Journées de l'Orient, Bordeaux, 2 - 4 Octobre 2002. Peeters Publishers, 2005 — 261-bet. ISBN 978-90-429-1537-4. Qaraldi: 7 temmuz 2013.
- ↑ Bulut, Remzi. "The Economic and Political Structure of Gagauzian Turks" (en). Mehmet Akif Ersoy University, Faculty of Economics and Administrative Sciences, Economics: 62. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/263513. "He was also in touch with Mikhail Cakir who was a scientist of Gagauz Turks in religion and history. In order not to forget Gagauzian language, Mustafa Kemal Ataturk sent 80 primary school teachers."
- ↑ Text, Context and Performance: Gagauz Folk Religion in Discourse and Practice. Brill, 2011 — 72-bet. ISBN 978-90-04-19799-2. Qaraldi: 7 temmuz 2013.
- ↑ Re-contextualising East Central European history: nation, culture and minority groups. Legenda, 2010 — 9-bet. ISBN 978-1-906540-87-6. Qaraldi: 7 temmuz 2013.